Zespoły bólowe tkanek miękkich
„Tkanka miękka to w anatomii tkanka, która łączy, wspiera, lub otacza narządy organizmu, i nie jest tkanką kostną. Do tkanek miękkich zalicza się: ścięgna, więzadła, skóra, elementy tkanki łącznej, tkankę tłuszczową, błonę maziową, mięśnie, nerwy, naczynia krwionośne." - Wikipedia.
Tkanką, która łączy te wszystkie struktury w całość i sprawia, że ich działania są skoordynowane ze sobą, oraz przekazuje informacje o uszkodzeniu, lub deformacji w jakiejś części organizmu do innych, często oddalonych obszarów jest powięź.
Jak się okazuje posiada ona wiele funkcji a jej prawidłowa struktura i działanie jest bardzo ważne dla naszego organizmu, o czym jak się wydaje, wiedziano na Dalekim Wschodzie już wiele tysięcy lat temu (dr. neurolog Helen Langevin z uniwersytu w Vermont przeprowadziła badania, które ukazały, że rozmieszczenie punktów akupunkturowych dokładnie odpowiada miejscom zagęszczenia receptorów czucia głębokiego oraz zakończeń nerwowych w powięzi).
W medycynie zachodniej rola tkanek miękkich, w tym powięzi, w dysfunkcjach i bólu narządu ruchu, była i niestety jest jeszcze przez lekarzy bardzo często pomijana. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że do niedawna nie dysponowano narzędziami diagnostycznymi w postaci badań obrazowych, które byłyby w stanie obiektywnie pokazać kondycję powięzi (w tej chwili tylko badania USG umożliwiają badanie reakcji tkanki łącznej.) Tymczasem zbadano, że jeśli chodzi o przyczyny bólu kręgosłupa to aż w 80% przypadkach nie jesteśmy w stanie ich jednoznacznie zdiagnozować. Jednakże wielokrotnie obserwujemy skuteczność w leczeniu np. bólów krzyża lub barku technik oddziaływujących na powięż i tkankę mięśniową metod, takich jak masaż leczniczy, joga czy akupunktura. Stąd też rosnące zainteresowanie tkanką łączną i jej rolą w powstawaniu bólu w świecie medycyny zachodniej. Przełom w tym temacie przyniósł dopiero początek XXI w. o czym świadczy znaczący wzrost publikacji na ten temat w latach 2003-2007 w porównaniu z latami 1985-2003. Wzrost ten wyniósł aż 600%! (dane podane według materiałów zebranych przez Findley’a i Schleip’a w 2007roku). Początkowe lata XXI wieku to zatem przełom w znaczeniu powięzi we współczesnej medycynie, osteopatii oraz fizjoterapii.
Jeśli popatrzymy na zwierzęce mięso dostrzeżemy, że zarówno grupy mięśni, jak i poszczególne głowy mięśnia i włókna mięśniowe otacza biała błona. Błona ta zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej i nazywana jest powięzią (fasciae).
Dzieli się ona na trzy warstwy. Są to powięź powierzchowna, powięź głęboka oraz namięsna. Powięź powierzchowna (fascia superficialis), leży tuż pod skórą, zbudowana jest z włókien kolagenowych i elastynowych, które tworzą warstwę tkanki łącznej luźnej. Dzięki licznym komórkom tłuszczowym, zapewnia ochronę termiczną naszego ciała, jak również dzięki niej skóra ma możliwość ruchu względem tkanek głębiej usytuowanych – w tym również względem połączonej z nią powięzi głębokiej. Powięź głęboka (fascia profunda) nie zawiera komórek tłuszczowych i podobnie do powięzi powierzchownej zbudowana jest z falistych włókien kolagenowych oraz włókien elastynowych. Otacza ona mięśnie i tworzy pochewki dla nerwów i naczyń. Jest odpowiedzialna m.in. za budowę oraz wzmacnianie ścięgien. Powięź głęboka połączona jest z namięsną, trzecim rodzajem powięzi przez tzw. przegrody międzymięśniowe oraz rozcięgna i ścięgna. Namięsna (epimysium) zwana jest czasami omięsną zewnętrzną (Perimysium externum) lub powięzią namięsną. Obejmuje pojedyncze mięśnie lub ich głowy oraz, poza granicami mięśnia, przedłuża się w pochewki ścięgna i ościęgna. Namięsna stanowi jedną ciągłość z omięsną, której zadaniem jest odizolowywać pęczki włókien mięśniowych od siebie oraz z śródmięsną, która oddziela od siebie włókna mięśniowe.
Tak więc powięź pełni wiele ważnych funkcji w naszym organizmie, dzięki niej nasze ciało uzyskuje i utrzymuje kształt. Dzięki badaniu aparatu mięśniowo-powięziowego żaby oraz kangura czerwonego w chwili wykonywania skoku odkryto, że cechy takie jak gibkość, szybkość i elastyczność zależą nie tylko od kondycji mięśni, ale dzięki obecności w powięzi włókien kolagenu zdecydowanie wzmacnia ona ich działanie.
Powięź posiada dużo zakończeń nerwowych, receptorów czucia głębokiego oraz receptorów bólowych. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Ulm wykazały, że powięź reaguje skurczem na stres, bezsenność i przygnębienie i niezależnie od mięśni może być przyczyną odczuwania bólu. Odkryto, że u pacjentów z bólem pleców powięź jest wyraźnie zgrubiała i sztywna, co prowokuje ból i powoduje pogorszenie funkcji mechanicznych organizmu. Sztywna powięź, na przykład na skutek urazu, reaguje jak sweter wyprany w zbyt gorącej wodzie, kurczy się zaciskając tkanki, które otacza utrudniając pasaż odżywczych substancji oraz odprowadzanie produktów przemiany materii. Ponadto zgrubienia tkanki łącznej mogą powodować ucisk na naczynia nerwowe zaburzając przewodzenie impulsów nerwowych i prowokując ból.
Między warstwami powięzi i tkankami mięśni znajduje się płyn tkankowy, który dostarcza substancji odżywczych mięśniom, ale również zapewnia przesuwalność wszystkich warstw tkanek względem siebie, co jest niezbędnym elementem prawidłowej pracy aparatu ruchu a więc mięśni oraz stawów.
Zdrowa tkanka łączna ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego ponieważ przebiegają w niej naczynia chłonne, które odprowadzają odpady do węzłów chłonnych, jak również obecne są tutaj komórki odpornościowe, które otaczają i niszczą bakterie.
Aby utrzymać elastyczność tkanki łącznej, należy się gimnastykować oraz systematycznie wykonywać ćwiczenia rozciągające. Wykonano badania na osobach cierpiących na ból pleców w odcinku lędźwiowym. Porównano grupę osób, której zalecono jako terapię ćwiczenie jogi z grupą ćwiczącą rozciąganie i gimnastykę. Trzecia grupa miała zastosować zdrowy styl życia i ćwiczenia oddechowe. Okazało się, że w obydwu grupach ćwiczących jogę lub gimnastykę ból pleców się zmniejszył o 55%, w trzeciej grupie stosującej techniki oddechowe ból zmniejszył się o 25%. Stąd wniosek iż rozciąganie jest decydującym elementem dla utrzymania prawidłowej kondycji powięzi. Jednocześnie ćwiczenia na siłowni, wzmacniające siłę mięśni, powodują zgrubienie oraz sztywność tkanki łącznej. Badania wykonane na szczurach wykazały, że codzienny 7 minutowy masaż blizn na brzuchu zwierząt przyśpieszał gojenie się tkanek, a w niektórych przypadkach powodował wchłonięcie się zniekształceń.
W leczeniu dysfunkcji mięśniowo- powięziowych używamy takich technik jak: masaż punktów spustowych, masaż tkanek głębokich, terapia czaszkowo-krzyżowa, rozluźnianie pozycyjne, ćwiczenia kolagenowe, ćwiczenia na propriocepcje oraz ćwiczenia rozciągające.
